LÀNG KHÁNG CHIẾN NGUYÊN XÁ VÀ NGHĨA TRANG ĐÔNG HƯNG

1.    Tên di tích: Làng kháng chiến Nguyên Xá và nghĩa trang Đông Hưng
2.    Loại công trình: Kiến trúc
3.    Loại di tích: Lịch sử
4.    Quyết định: Được công nhận di tích theo quyết định số 1140-QĐ/BT ngày 31 tháng 8 năm 1992
 

 

5.    Địa chỉ di tích: Xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình
6.    Tóm lược thông tin về di tích

         Làng Nguyễn xuất phát từ họ Nguyễn chiếm đa số, làng có trên 50 dòng họ khác nhau. Làng Nguyễn hình thành từ thời tiền Lê cuối thế kỷ XIX. Qua nhiều năm biến đổi của lịch sử đến thế kỷ XX làng Nguyễn đổi tên là làng Nguyên xá thuộc Tổng Cổ Cốc huyện Thần Khê phủ Tiên Hưng, Chấn Khê Nam Hạ. Năm 1946 làng Nguyên Xá, làng Khuốc, làng Tăng, làng Bùi, làng Cốc, làng Phạm nhập lại thành xã Tây Sơn. Đến năm 1949 thành đơn vị hành chính độc lập có tên là xã Nguyên Xá, huyện Tiên Hưng, Tỉnh Thái Bình.
         Nguyên xá có diện tích tự nhiên là 426,7Ha, dân số gần 8000 người, có 8 thôn.

         Năm 1949 Pháp tràn về chiếm đóng Thái Bình, dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng và uỷ ban hành chính kháng chiến, nhân dân trong xã đã tập trung vào công việc chuẩn bị cho đánh giặc giữ làng. Có 847 nam nữ từ 15 – 55 tuổi xung phong ra nhập đội tự vệ chiến đấu và được biên chế thành 17 trung đội. Chọn ra 1 Trung đội chiến đấu tập trung, 1 trung đội bạch đầu quân từ 55 tuổi trở lên, 1 trung đội liên lạc tuổi thiếu niên có 36 người và 1 tổ du kích hoạt động bí mật gồm 12 người do cấp uỷ chỉ đạo, xã đội trưởng phụ trách với nhiệm vụ trừ gian bảo vệ an ninh trong thôn xóm.
         Toàn xã đào được 13.224m hào giao thông bao quanh làng nối tiếp giữa các tuyến phòng thủ. Đặc biệt đã huy động đào đắp tuyến phòng thủ dài gần 800m chạy song song với trục đường 39A cao từ 1 – 1,5 m, phía bên trong là hào giao thông, bên ngoài trồng tre hoá, tre dây ken dày nhằm ngăn chặn địch vào làng. Có 3 cổng vào làng đều dựng các tháp có người canh đó là cổng Đông, cổng Bắc và cổng Tây.
         Từ năm 1950 đến năm 1954 quân và dân Nguyên xá đã đánh trên 184 trận lớn nhỏ của địch, ngăn không cho địch vào làng tiêu diệt và bắt sống gần 400 tên, phá huỷ 1 xe ủi đất, thu nhiều vũ khí quân trang, quân dụng của địch. Vinh dự được Hồ Chủ Tịch tặng cờ “Nguyên Xá làng kiểu mẫu” vào tháng 5/1952.
          Năm 1968, Bộ văn hoá thông tin, quân khu 3 đã cho xây dựng tượng đài Người du kích làng Nguyễn, biểu tượng phác hoạ chân dung người du kích Nguyễn Huy Trù chân đất, áo nâu tay cầm mã tấu, tay cầm kèn đồng xung trận.
          Nghĩa trang liệt sỹ Đại Nghĩa Đông Hưng – Thái Bình được xây dựng trên đất Nguyên xá từ năm 1989. Trên diện tích 2ha đến nay đã mở rộng lên 3ha, quy tập 2700 ngôi mộ liệt sỹ trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp Và chống Mỹ. Nghĩa trang có quy mô cấp Quốc gia được xây dựng khang trang bề thế đáp ứng nhu cầu thăm viếng của thân nhân gia đình liệt sỹ và thân nhân xa gần. Là nơi giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.