ĐỀN LÊ XÁ

    1. Tên di tích: Đền Lê Xá
    2.  Loại công trình: đền thờ
    3.  Loại di tích: Lịch sử văn hoá cấp quốc gia
    4. Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia theo quyết định số:2307-QĐ ngày 30 tháng 12 năm 1991 của Bộ văn hoá thông tin.

 
    5. Địa chỉ: Xóm Kiều Nguyễn - Thôn An cầu - xã Tống Trân - Huyện Phù Cừ - Tỉnh Hưng Yên
    6. Tóm lược thông tin về di tích:
Ngày ấy ở xã An Đô có một người thuộc họ Ngô tên là Ngô Đạo Công, lấy vợ là bà Đào Thị Hoan ở xã Hải Triều - huyện Tiên Lữ - Tỉnh Hưng Yên (nay là thôn Hới- xã Hải Triều- huyện Tiên Lữ - Tỉnh Hưng Yên
Đến năm 48 tuổi mới sinh được một người con gái  vào 10 tháng 01 năm Ất Tỵ (925). Cha mẹ đặt tên là nàng Cả, ngày qua tháng lại năm tháng thoi đưa đến năm 16 tuổi nàng có nhan sắc tuyệt vời, nhan xa cá lặn có thể ví như Hằng Nga tiên thế.
Thời gian ấy ông Dương Tam Kha làm sớ tâu lên vua Ngô Quyền, Ngô vương nghe tin nàng có tài sắc song toàn bèn sai sứ thần mang lễ vật vàng bạc 10 hốt cùng Dương Tam Ka đến Hải Yến nói với vợ chồng Ngô Đạo Công nộp lễ vật xin rước nàng Cả hồi triều.
Vua Ngô lập nàng là Tam cung phi Hoàng hậu. Nàng nằm ở điện Đông cung một đêm mơ màng trong một giấc chiêm bao thấy trong cung điện có ánh hào quang chiếu sáng huy hoàng và thấy có ba người con gái đẹp xuất hiện.
Một người xưng là tiên cung nàng Cả. Một người xưng là Đông điện nàng Dì. Một người là Nàng Chút
Tất cả đều đứng trước mặt quỳ xuống tâu rằng: Chúng tôi là con gái Tiên ở Đông điện trên thiên đình được đức vua ngọc hoàng thưọng đế sắc ban, chúng tôi xuống đầu thai ở nhân gian vào làm con của nhà vua thời hạn 15 năm thì trở lại thiên đình xin cung phi thánh mẫu biết cho. Nghe nói xong cung phi thấy trong bụng tự nhiên sôi lên như sấm và thốt nhiên tỉnh giấc. Nàng đem sự việc nằm chiêm bao kể cho Ngô Vưong Nghe. Vua cho là mộng triệu ấy là điều lo do thiên đình ban cho, đây là nhà Ngô ta có phúc được Ngọc Hoàng thượng đế ban cho đợi sau xem sao. Quả nhiên cung phi hoàng hậu có thai. Đến ngày 8 tháng 3 năm Canh thân (940) cung phi sinh ra một bọc màu xanh sau nở ra được ba người con gái. Tất cả ba người diện mạo đều sáng như gương trong, không có điểm bụi, sắc đẹp như nước, miệng cười như trăm hoa đua nở, năm lên ba tuổi cả ba ngưòi đều đã biết âm luật, vua cho là phúc trùng lai trời ban cho bèn đặt tên cho ba nàng là:
Nàng thứ nhất: Nàng Cả. Nàng thứ hai: Nàng Dì. Nàng thứ ba: Nàng Chút
Sau nhà vua cho ba nàng đi học ở Nội các do cụ Nhuận Lai tiên sinh dạy cả ba nàng đều học thông minh, học được 5 năm bách g ia chu tử đều thuộc hết.
Thời gian này phụ mẫu nàng đã ngoài 70 tuổi ở xã Hải Yến(Hới) lại lâm bệnh nặng rối cùng chết. Ngày 15 tháng 08 cả bốn mẹ con cùng làm lễ bái yết nhà vua xin về quê quán để chịu tang . Vua ban cho 15 lạng vàng để về chịu tang cha mẹ trong ba năm.
Nàng làm chay 49 ngày cho cha mẹ đầy đủ nghi lễ để đền đáp công ơn cụ lao chi đức. Mấy mẹ con niêm yết bảng chia của cho mọi người, nuôi các cụ già , chẩn bần làm phúc, làm đức phàm thấy những vô chủ bên sông đều mua quan tài để khâm niệm mai táng chu đáo, không có một người nào mà không toại nguyện, không một vật nào là không yên ổn trong nuôi dưỡng. Nhân dân địa phương đều khen ngợi bà là người có phúc hậu hơn hẳn mọi người. Ngày ấy bốn mẹ con bà cung phi đi nhàn du ra ngoài quan sát hương ấp, tức cảnh sinh tình đã làm một bài thơ rằng:

“Thành thị lâu đài giai bảo ngọc
Giang sơn hoa thảo tổng đan thành
Tú khi trung thành tuỵ tiểu vinh
Tôn cư châu khả hiếu cung đình”

(Bài thơ này ý nói: bốn mẹ con bà ở xa nơi cung điện đền đài trang nhã núi sông hoa cỏ đều thể hiện một màu xanh sắc đỏ , tuy rằng ở nơi nhỏ hẹp đất đai nơi thôn dã nhưng tấm lòng luôn luôn tưởng tượng thấy chốn cung đình nhớ nhà vua).
Ngâm xong bài thơ thì đột nhiên thấy sứ thần Nguyên Huy Trạc mang chiếu chỉ của vua Ngô đến triệu bốn mẹ con hồi triều.
Thời ấy điềm suy vong đã đến với Ngô Vương Quốc gia các chung hồng đồ mạt vận. Đất nước xảy ra loạn lạc Nam- Bắc phân tranh, 12 sứ quân nổi loạn cắt cứ từng phương lại còn nạn người Phương Bắc đem 10 vạn quân bộ và 3000 chiếc thuyền đi theo đường thuỷ bộ binh mã đều tiến về Hải Dương Sơn Nam chấn, đến cửa thần đều cướp bóc tài sản của nhân dân thiên hạ bị thất thủ quá nửa Ngô Vương nghe thấy cả lo. Ngay ngày hôm ấy lệnh truyền cho tướng đốc thúc ba quân cùng Dương Tam Kha , thiên bồng đại tướng, phù lưu đại tướng và cùng bốn mẹ con cung phi hẹ tiến binh đánh thập nhị sứ quân. Tại Kinh Bắc đạo Ngô Vương thất bại chết ở Bạch Đằng Giang còn thiên bồng phù lưu và bốn mẹ con cung phi , sáu vị lên đường vừa đánh vừa chạy chém giết được hơn 300 thủ cấp phá được vòng vây trở về Kiều Nguyễn Khu. Dương Tam Kha cùng Nguyên Bồng, Đào Đại Kha, mẹ con cung phi ở lê xá khu hiện thủ cự chiến, thế giặc quá đông trải qua 10 ngày chiến đấu gồm 5-6 trận binh mã chết, nhiều tình thế không thể thắng nổi. Bẩy người thấy quân của thập nhị xứ quân ngày ngày tiếp đến rất đông bở vây ba vòng, các tướng biết rằng không thể địch nổi khó thoát khỏi tay giặc. Mọi người đều ngửa mặt lên trời mà than rắng :

" Bách niên cốt cách như kim thạch
Vạn cổ di lưu hận xứ quân
Ngô tề dạ báo quân thần nghĩa
Thiên địa chi hồ địa giã chi”

(Nghĩa là : Tôi muốn báo nghĩa vua tôi - Trời đất biết cho đất biết cho - Nơi chín suối nhà vua có biết lúc vạn dĩ này không- Có biết chăng nữa cũng như không biết)
Sau đó mọi người đều tuốt gươm tuẫn tiết tức năm Bính dần (946) Ngày 5 tháng giêng- năm Bính dần.

 

Ngày 5 tháng giêng năm ấy trời đất tối sầm như ban đêm trong ba ngày mới sáng, nhân dân ra xem thấy diện mạo mọi người hồng hào như người sống tự nhiên hét ba tiếng như tiếng sét loàm quân giặc hoảng sợ đều thở ra huyết chết trên 3000 quân tướng.

 Trần Minh Công lúc bấy giờ thấy chư vị hiển binh bèn truyền lệnh cho nhân dân mua quan tài khâm niệm an táng chu đáo. Dương Tam Kha an táng tại Kiều Nguyễn Khu , lập miếu thờ giao cho nhân dân khu Kiều Nguyễn phụng sự, truyền cho nhân dân khu Lê Xá làm lễ an táng bốn mẹ con bà đẹ tam Cung phi và hai tướng Thiên Bồng và Phù Lưu tại Lê Xá lập đền thờ giao cho nhân dân khu Lê Xá phụng sự. Sắc phong và nhất gia phong Tây cung phi Hoàng hậu thánh mẫu đông điện tấu bà quận phu nhân Đại Vương, nhất gia phong thiên thần ba tướng Phù Lưu Đào đại khoa cha đại thần con phụ quốc đại vương.