HỆ THỐNG KHAI THÁC VÀ XỬ LÝ NƯỚC  (14 giếng cổ)

1. Tên di tích: Hệ thống khai thác và xử lý nước(14 Giếng cổ)
2. Loại công trình:
3. Loại di tích:  Di tích lịch sử khảo cổ - văn hóa nghệ thuật cổ đại
4. Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử-văn hoá cấp quốc gia theo quyết định số 08/2001/QĐ-BVHTT ngày 13 tháng 3 năm 2001.

 

5. Địa chỉ di tích: Hệ thống khai thác và xử lý nước (14 Giếng Cổ) Xã Gio An, huyện Gio linh, tỉnh Quảng Trị
6. Tóm lược thông tin về di tích:
       Hệ thống giếng cổ (Giếng Côi, Giếng Dưới, Giếng Búng, Giếng Trạng Giếng Đào ở thôn An Nha. Giếng Gái1, Gái2, Giếng Nậy thôn An Hướng. Giếng Tép, Giếng Ông, Giếng Bà, Giếng Gai thôn Hảo Sơn. Giếng Máng thôn Long Sơn. Giếng Pheo thôn Tân Văn) là di tích có giá trị khảo cổ, văn hoá nghệ thuật độc đáo do người Chăm sáng tạo và được người Việt tiếp thu giữ gìn cho đến ngày nay.
       Đây là những di sản đặc trưng cho văn hoá vật chất (Vật thể) của người Chăm và cư dân trồng lúa nước. Hệ thống dẫn thuỷ này có cấu trúc độc đáo, đa dạng thể hiện trình độ xếp và đèo đá điêu luyện  của người Chăm trong quá trình khai thác tự nhiên để phục vụ cuộc sống.
         Xuất hiện một cách vừa huyền bí vừa quy mô, những máng nước, bể chứa , hồ lấy, mương dẫn...giữa núi rừng manh mong trên nền của thềm đất Bazan cổ và trên một địa hình khá rộng.
         Các công trình  sống ở đây không mang hình ảnh những chiếc giếng thường thấy ở các làng xã, nông nghiệp ở đồng bằng, mà những mạch nước ngầm từ trên đồi ở những độ dốc khác nhau. Người xưa đã biết tận dụng và sắp xếp việc hứng nước, lấy nước, dẫn nước ...theo ý đồ của mình bằng cách xếp đá, ngăn dòng, lập bể, lập hồ dựng mương.
       Đây là kỷ  thuật khai thác nước với dạng cấu trúc độc đáo. Dựa trên nguyên tắc bình thông nhau, các ống đá được xếp chồng và nâng mặt nước trong giếng cao hẳn lên, từ đó tạo nên độ chênh với mặt bằng của lòng mương dẫn, nước sẽ theo các lỗ khoét trên thành giếng tràn ra ngoài. Loại hình này gồm có giếng Pheo, Giếng Boọng, Giếng Đàng.
       Các nhà nghiên cứư về vấn đề khai thác nước dòng đá xếp ở Gio Linh- Quảng Trị, đều thừa nhận là trên địa bàn này đã có dấu vết sinh hoạt của con người từ thời đá mới sơ kỳ kim khí: “ Rìu đá ở đây là các loại rìu có vai và rìu tứ giác. Rìu có vai xuôi nhọn, chất liệu màu xanh đen...”
        Trải qua một thời gian dài, như chúng ta đã biết đây là địa bàn cư trú của các dân tộc nói ngôn ngữ Môn-Khơ me. Họ có nguồn gốc Inđônêxia sinh tụ ở địa vực này từ lâu đời. Hình ảnh ấy vẫn còn đọng lại suốt thời kỳ người Chăm-pa lập quốc trên địa bàn quận Nhật Nam thời thuộc Hán những thế kỉ đầu Công nguyên.
      Từ đó đến nay, những biến đổi hệ thống di tích khai thác nước phục vụ sinh hoạt và thuỷ lợi ở đây không nhiều, có chăng là những biến đổi theo thời gian các tầng đá xếp ở hệ thống mương dẫn hay hồ chứa.
   Vấn đề chủ nhân của hệ thống công trình khai thác nước dùng đá xếp ở Gio Linh - Quảng Trị bao gồm nhiều lớp cư dân thừa kế nhau do những biến động lịch sử từ thời kỳ cổ đại đến trung cận hiện đại.
 - Trên góc độ lịch sử “giếng” ở Gio An là một công trình có giá trị lịch sử bởi chúng có nguồn gốc lâu đời. Ở đây con người từ nhiều thế hệ , nhiều nguồn gốc và ở những thời điểm khác nhau, từ nhu cầu và trình độ cụ thể mỗi thời cải tạo và xây dựng để thích ứng với điều kiện sống của mình.
     Trên phương diện văn hoá, đây là công trình thể hiện những đặc trưng của cư dân nông nghiệp trong điều kiện tự nhiên cụ thể, đã tận dụng và khai thác cũng như ứng xử theo truyền thống của mình dù đã trải qua nhiều thế hệ chủ nhân nhưng trên mặt kỹ thuật họ vẩn kế thừa và phát huy thành quả của nhau trong việc tận dụng môi trường thiên nhiên phục vụ cuộc sống.
     Xuất phát từ những giá trị ấy việc quy hoạch và bảo tồn hệ thống di tích này là một việc làm cần thiết và cấp thiết. Chẳng những bảo vệ được một hệ thống di tích có giá trị cao về lịch sử - văn hoá mà còn có thể phát huy thành điểm khai thác những thành tựu du lịch lịch sử-văn hoá sinh thái bổ ích cho du khách trong, ngoài nước.  ( Nội dung thông tin dựa vào tài liệu Di tích lịch sử Giếng cổ- Lưu tại thông tin văn hoá xã Gio An)
  7. Một số hoạt động nhà trường đã làm trong nội dung chăm sóc di tích
       Hưởng ứng thực hiện theo phong trào “ Xây dưng trường học thân thiện học sinh tích cực”. Trong nhiều năm qua Liên đội Trường THCS Gio An đã nhận chăm sóc nhiều công trình di tích trên địa bàn xã Gio An như: Nghĩa trang liệt sĩ xã, Đài chiến thắng Đồi 82, nhà Mẹ Việt Nam anh hùng (Mẹ Nuôi) và đặc biệt là di tích lịch sử quốc gia “Hệ thống công trình khai thác và xữ lý nước” ( 14 giếng cổ)
      Ngoài những hoạt động chính là giáo dục chất lượng hai mặt cho học sinh, nhà trường luôn quan tâm rèn luyện kỷ năng và giáo dục toàn diện các em thông qua những buổi hoạt động Ngoài giờ lên lớp, những buổi gặp gỡ giao lưu với nhân chứng sống, những tấm gương tiêu biếu ...Qua các hoạt động này học sinh có những bước phát triển tích cực về nhận thức, nhiều chi đội nhiệt tình hưởng ứng cao và mong muốn được góp một phần nhỏ công sức của mình nhằm phát huy truyền thống anh hùng của những người con trên mảnh đất anh hùng.
      Từ khi Hệ thống Giếng cổ ở Gio An được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia và phong trào xây dựng “ Trường học thân thiện, học sinh tích cực” được phát động. Liên đội trường THCS Gio An thực hiện các buổi tuyên truyền về ý nghĩa và giá trị của hạng công trình, từ đó phát động cho các chi đội tự nguyện nhận chăm sóc, bảo vệ hệ thống công trình đặc sắc này.
     Mỗi năm học dưới sự chỉ đạo của Liên đội, các chi đội lập kế hoạch hàng tháng cho việc chăm sóc, bảo vệ di tích. Phân công cụ thể cho các nhóm, có nhóm trưởng, nhóm phó- những đội viên này có gia đình ở gần di tích để thường xuyên phát động chi đội mình thực hiện kịp thời nhiệm vụ. Ngoài ra mỗi đội viên luôn có ý thức tự bảo vệ và tuyên truyền gia đình, người dân địa phương nhận thức được ý nghĩa, giá trị và chung tay bảo vệ công trình. Liên đội lấy đây làm tiêu chí thi đua cho các chi đội, cuối mỗi học kỳ đều có khen thưởng, phê bình và rút kinh nghiệm để các chi đội học tập trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau cách làm tốt, việc làm hay.
      Bên cạnh những hoạt động trong nhà trường đã làm thì Liên đội củng phối hợp với Đoàn thanh niên giáo viên thực hiện các buổi tuyên truyền mỡ rộng, phối hợp với chính quyền, các tổ chức đoàn thể trên địa bàn xã cùng hưởng ứng. Mỗi khi đội viên tiến hành chăm sóc, vệ sinh khu di tích thì xã đoàn Gio An đều phân công đoàn viên tham gia. Nhờ vậy công tác chăm sóc, bảo vệ di tích được thuận lợi và có hiệu quả cao hơn. Từ đó phong trào xã hội hoá giáo dục của nhà trường luôn được phát huy tạo nét đẹp truyền thống về xây đắp mối quan hệ giữa nhà trường với phụ huynh và các tổ chức đoàn thể trong xã hội.

      Một số hình ảnh học sinh chăm sóc di tích

8. Đề xuất kiến nghị
 - Hiện nay, phần lớn các công trình Giếng cổ này đang chịu tác động của yếu tố thiên nhiên và toàn thế giới con người. Do vậy việc bảo vệ và chăm sóc để không làm mất đi vẻ nguyên sơ của nó là rất khó khăn. Những năm qua, dù chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội rất quan tâm bảo vệ và bảo tồn di tích này nhưng một số công trình đã bị sạt lỡ phần đá xếp từng hai bên thành hay lòng giếng củng bị thay đổi. Thiết nghĩ, các cơ quan chức năng nên thường xuyên kiểm tra và có hành động thiết thực nhằm gìn giữ, bảo tồn những giá trị của công trình đặc sắc này. Ngoài ra nên có những chính sách hổ trợ động viên những đoàn thể, cá nhân có ý thức cao trong việc bảo vệ, chăm sóc công trình.
9. Thông tin liên lạc:
- Họ và tên hiệu trưởng: Hồ Ngọc Minh
     Chuyên ngành đào tạo: Toán, năm tốt nghiệp đại học/CĐ: 1980
     Điện thoại:  Di động: 0915303915.
     Địa chỉ email: c2gioan@pgdgiolinh.edu.vn
- Họ và tên Tổng phụ trách Đội :  Trần Văn Hải
    Chuyên ngành đào tạo: Lịch sử, năm tốt nghiệp 2001.
    Điện thoại: Di động: 0979019159.
    Địa chỉ email: Haitran159@gmail.com.vn
- Địa chỉ trường: Trường THCS Gio An- xã Gio An- huyện Gio Linh- tỉnh Quảng Trị.
    Điện thoại cố định của  trường: 0533 883262