ĐỀN HỮU

 
1.    Tên di tích : Đền Hữu
2.    Loại công trình: Đền
3.    Loại di tích: Di tích lịch sử cấp quốc gia
4.    Quyết định: Quyết định số 299/QĐ-BVHTTDL ngày 22 tháng 1 năm 2009 của Bộ Văn hoá Thông tin du lịch
5.    Địa điểm: xã Thanh Yên, Huyện Thanh Chương
6.    Thông tin về di tích
         Đền Hữu còn gọi là đền Đức Thánh Thái Phó thuộc làng Xuân Bảng xã Thanh Yên, xây dựng vào cuối thế kỷ XVI thờ Tấn Quốc Công Nguyễn Cảnh Hoan, một võ tướng có nhiều công lao to lớn với dân với nước ở triều Lê Trung Hưng.
        Nguyễn Cảnh Hoan sinh năm Tân Tỵ (1521) là con trai thứ 2 của Phúc Khánh Quận Công Nguyễn Cảnh Huy (gốc người Ngọc Sơn, Huyện Nam Đường Thanh Chương) .Ông sinh ra và lớn lên ở quê mẹ thôn Trường Thịnh - (Tràng Sơn, Đô Lương). Năm 14 tuổi đậu hương cống. Đây là thời kỳ Vua Lê suy vong, Mạc Đăng Dung tiếm quyền diệt Vua Lê Quang Thận tháng 12 năm 1526. Các cựu thần nhà Lê căm giận nổi lên hùng cứ khắp nơi, bốn phương nhiễu loạn, trộm cướp ngày càng nhiều.Nguyễn Cảnh Hoan đã cùng cha tập hợp dân làng, tuyển đinh tráng  tổ chức luyện binh, lập đồn trại khai hoang sản xuất để chống lại bọn cướp bóc nhân dân. Giữa lúc đó có An Thanh Hầu ,Nguyến Kim Tôn lập Lê Duy Ninh lên làm Vua lưu vong ở Ai lao để phò Lê diệt Mạc.
          Năm 1536 hai cha con Nguyễn Cảnh Hoan nghe tin đến Sầm Châu yết kiến Vua Lê Trang Tôn và được nhà Vua phong tấn Ông Nguyễn Cảnh Huy: Tước Dương Đường Hầu. Trải qua 40 năm làm tướng ông đã xông pha trận mạc và chỉ huy hàng trăm trận đánh lớn nhỏ giành nhiều thắng lợi được triều Lê tin dùng. Chúa Trịnh Tùng ban quốc "Trịnh Mô" đương thời phong tặng nhiều chức tước như: Đề đốc tấn Quận Công, Đô Đốc, Thái Bảo, thiếu phó, hiệp mưu công thần đặc tiến kim tử vinh lộc, đại phu binh bộ thượng thư thái phó Kiêm hành tướng sự.
         Tháng 8/1576 nhà Mạc bàn cách chiếm Ái Châu triều đình Vua Lê cho Triệu Tấn Quân công về triều bàn về việc nước. Do bị bại lộ nên Nguyễn Quyên phục binh tại Ngọc Sơn, Thanh Hoá vây bắt và hãm hại ông ngày 16 tháng 9 năm 1576 hưởng thọ 57 tuổi.
        Sau khi ông mất Triều lê gia phong cho ông" hiệp mưu dương võ uy dũng dực vận tán trị công thần đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu binh bộ thượng thư tấn quốc công". Đến năm 1602 Ông lại được Triều Lê truy phong là "hùng nghị khuông tế trạch dân đại vương xếp vào bậc trung đẳng thần hương hoả hàng năm, cúng tế muôn thuở. Hàng năm tại Đền Hữu có 2 kỳ lễ trọng: Lễ kỳ yên 16/2 âm lịch và ngày giỗ huý nhật ông Nguyễn Cảnh Hoan 15 tháng 9 âm lịch được địa phương và nhân dân trong vùng tổ chức long trọng.
Hiện nay Đền bản Cảnh Sơn thần của 4 xóm ở xã Thanh Yên bị hư hỏng được nhân dân rước long ngai bài vị về phối thờ tại Đền Hữu.