ĐỀN CÂY VẢI

1.   Tên di tích:  Đền Cây Vải
2.   Loại Công trình:  xây dựng cấp 4
3.   Loại di tích: di tích lịch sử cấp Quốc Gia
4.   Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia theo Quyết Định số 1149 Ngày 12 tháng 3 năm 1993 do Bộ Trưởng Bộ văn hoá thông tin Trần Hoàn kí.
5.   Địa chỉ khu di tích: Thôn Nghĩa Môn- phường Lam Sơn – thị xã Bỉm Sơn – tỉnh Thanh Hoá.
6.   Tóm tắt thông tin về di tích

       Thuở ban đầu, đời Hùng vương, mưa thuận gió hoà, cảnh vật tươi tốt, trời đất sáng láng, vũ trụ hoà bình, Tiên thánh cưỡi gió vượt sông bơi lội du chơi. Thời gian đó có một người con gái tên là Bạch Ngọc công chúa, là con gái của động đình Quốc Vương, nhan sắc khác thường,  “ muôn hoa khó thắng, ngàn ngọc khó đương” cũng không thể so sánh với sắc đẹp của nàng. Nàng cưỡi con rùa vàng bơi trên dòng nước qua bến sông đê. Thường nhảy múa ở bến sông. Những nơi danh lam thắng tích, núi đẹp sông dài trong thiên hạ nàng đều đến dạo chơi nhảy múa đề thơ lưu lại, ngâm vịnh thơ văn, cầm kỳ thi hoạ.
       Đến thời thịnh Chu, có một người họ Vinh tên là Thắng, làm quan đại thẩn triều Chu, từ kinh đô Lạc Dương tới. Học vấn của ông giỏi giang, kinh sử tinh thông, cưỡi một con ngựa theo sau là hai người đi bộ tới đất Giao Châu. Thong thả quan sát phong thuỷ, đang lúc trên đường đi thì gặp một lầu rượu ở Quyện Sơn bèn ngủ lại đó một đêm. Khi ấy là ngày 20 tháng 2, bỗng có một trận gió thổi qua, khí thơm toả khắp tửu lầu, tiếng đàn ngân du , tiếng ca thánh thót. Ngài Vinh Thắng chợt nghe thấy mà nói rằng: Giao Châu ( chỉ nước ta) là một địa thế mạnh khí rất mực kỳ lạ, mà lầu rượu này chẳng biết của người nào. Người nhà nào mà có tài như vậy! Ông ngâm một bài thơ, ngâm song ngước mắt lên ngang trán mình thấy có chữ đại tựa đề bốn chữ rằng: “ lưu khiết lưu thanh” và hai đôi câu đối: “ Chấn trạch ba trừng công huệ trạch, động hồ thuỷ tram chủ danh cao”. Ngài Vinh Thắng chợt nói rằng: “ Lần đi này mình ắt gặp tiên nhân là con gái của Động Đình quốc vương đến, ấy là điều rất vinh hạnh”. Ngày hôm sau bèn lập tức chỉnh đốn hành trang cho ngựa ăn cấp tốc, trả đủ tiền rượu, khẩn cấp đi ngay.
       Ông quan sát dư đồ phong thuỷ các bên, sau một ngày lại đến chỗ ấy thì chỉ thấy một sơn động thanh u, cây cối tươi tốt, bỗng thấy trên gốc cây lớn đã bị chặt có viết 4 chữ : “ Thuỷ  Tinh Công chúa” mọi người ghi nhớ việc ấy về tâu với vua nước Chu là Thành Vương. Vua nước Chu lập tức sắc cho Vinh Thắng theo đường cũ đi tới Giao Châu, tới đúng chỗ ấy dựng đền thờ phụng, bốn mùa hưởng việc thờ cúng mãi mãi phúc thiện mãi ban, tiếng linh truyền rộng, người đến cầu đảo rất nhiều thấy có linh ứng.
       Triều nhà Lý đời vua Thánh Tông( 1054 – 1072)trị vì thiên hạ, thời gian mới được 5 năm kế trị thiên hạ,bỗng có giặc Đồ Bành đến xâm lấn, thật là đại hoạ. Nhà vua lệnh cho tướng soái đem binh đi thảo phạt nhiều lần mà không giành được thắng lợi. vua Lý rất lo, nhà vua bèn sắc chiếu cho các dương thần, âm thần sơn tiên, thuỷ tiên, hãy gia thêm uy lực giúp nước bảo vệ dân chúng, khi thắng giặc vạn toàn, ngày khải hoàn ắt có phong tặng chế sắc để biểu thịcông lao vĩ liệt, ghi vào tự điển mãi mãi tăm nghìn vạn đời trở nên bất hủ.
       Thời gian ấy vào ngày 10 tháng 10 năm Long Thuỵ Thái Bình đời Lý Thánh Tông, công chúa đạp mây cưỡi gió đi từ Nùng Lĩnh bay đến Quyện Sơn du chơi cảnh mây bay gió lạnh, mất ở Điệp Đầu thuộc phủ Lị Nhân, Điệp Sơn và Hoàng Sơn đều có nước chảy lại có một con đường lớn chạy thẳng từ Long Biên qua núi ấy thông vào Đồi Ngang thuộc Nho Quan Ninh Bình có nhiều cây cổ thụ vách đá sâu thẳm, cảnh đẹp vui mắt hiện rõ một toà tửu lầu bên trong có một vị con gái mình mặc thường phục màu trắng ngồi đoan trang ở bên trong toà, một vị mặc hồng y, một vị mặc thanh y ngồi hai bên tả hữu, thị nữ đứng hầu là 12 người. Tất cả áo quần đẹp đẽ, nhan sắc tuyệt trần, hình dung thon thả. Lúc bấy giờ vua Lý thân chinh đi đánh giặc Đồ Bành, tiến binh qua đường ấy. Trong lúc quân lính đi trên đường hiệu lệnh nghiêm túc, khi đi qua thành phủ , trong lúc quân lính vừa đến thượng lộ núi Điệp bỗng thấy có 1 vị con gái mặc y bạch đứng bên long xà mà tấu rằng:  “Trước đây nghe chiếu sắc có lời Tiên thần các nơi có khả năng trợ giúp tăng thêm uy lực, chiến thắng vẹn toắnt được vinh phong tặng. Nay ta là con gái của Động Đình Quốc Vương tên hiệu là Liên Ngọc Thuỷ Tinh, chiều chiều  tối tối thường ở trần gian phục nguyện thi hành kế sách rõ ràng, nổi rõ công lực”. Vua Lý vui mừng đồng ý. Công chúa lại tâu rằng: “Đồ Bành đã cắt rõ cương vực, núi cốc sâu thẳm có đường thẳng hiểm trở uốn khúc, nhà vua có thể qua đường ấy vòng qua Châu Hoan ( nghệ An) và Châu Ái (Thanh Hoá) ngầm vào động Ký Mang nơi vua Đồ Bành soái lĩnh, bọn giặc ắt sẽ hồn lạc thần kinh. Mà lại nhờ được thiên binh giáng xuống, quân giặc lập tức ra hàng. Nếu theo kế ấy chỉ qua 1 ngày vua Đồ Bành ắt đến bái phục.”
         Nói xong bỗng thấy một trận gió nổi lên, ảnh hình chợt mất, vua Lý cho là thần linh dị, bèn nghe theo kế sách ấy. Lập tức ngầm hành quân theo kế sách phá được giặc Đồ Bành, Giặc Đồ bành cúi đầu  ra hàng.
         Dưới triều Nguyễn xứ Cửa Làng gọi là Tống Sơn thuộc ấp trang Cửa Làng huyện Tống Sơn phủ Hà Trung tỉnh Thanh Hoá. Vùng giải đất núi nguồn có nguồn cam đẹp đễ, giếng nước trong xanh bốn mùa không đổi, nước lại có vị ngọt.
         Năm Thiệu trị( 1840 – 1847) ở xứ ấy hiển linh thấy có hai gốc cây Mộc Đằng ngầm hiện bên đường, mọi người qua lại bái cúng thấy có linh nghiệm. Trong làng lập  đền thờ cúng được thần hiển linh báo thánh hiệu: Chấn trạch Động Đình Hồ Trung Liên Ngọc Thuỷ Tinh công chúa.  Kể từ đó trở về sau cầu đảo thấy rõ linh ứng, tiếng tăm nổi rõ ứng nghiệm. Trang Cửa Làng về sau đổi thành trang Nghĩa Môn, trang dân theo đó phụng thờ.
        Thời gian có Nguyễn Phúc Thần Đại Vương tức Nguyễn Phúc Huệ đại vương, tướng quân đem binh mã phá thành Thăng Long Hà Nội, khi đến xứ này đóng binh nghỉ lại qua đêm, đương lúc đêm nhà vua bỗng gặp 3 nữ tử báo mộng đẹp  với nhà vua . Nhà vua lập tức chỉ huy binh mã giáp chiến với giặc quả giành thắng lợi. Chiến thắng khải hoàn trở về vua tặng 1 đôi câu đối:

Sắc mệnh bao phong thế phúc thần.
Ân ba mạc tướng thiên tiên nữ.