ĐỘNG NGAO

1. Tên di tích: Động Ngao    
2. Loại công trình: Hang động
3. Loại di tích: Thắng cảnh quốc gia                                         
4. Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia theo quyết định số 95-1998 QĐ/BVHTT  ngày 24 tháng 01 năm 1998
5. Địa chỉ di tích: xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng
6. Tóm lược thông tin về di tích
Động Ngao còn được gọi với tên khác là Ngườm Ngao, hay gọi theo người dân địa phương là Ngườm Lung Ngao. Lung Ngao, tên chữ hán nôm của người Tày các cụ viết là Long Ngao động, có nghĩa đây là nơi con rồng đi qua - đi ngao du, chứ không phải là hang cọp như hiện nay hướng dẫn viên thường giới thiệu.
Động Ngao nằm giữa các thung lũng nhỏ liền kề, hang xuyên suốt vài ba quả núi, nằm dưới một ngọn đèo, có chiều sâu hơn hai nghìn mét từ thung lũng bên này sang thung lũng bên kia. Bên kia cửa hang là thung lũng làng Bản Thuôn cũng gồm hai cửa là nơi có dòng suối chảy vào. Vào sâu trong hang có nhiều chỗ sâu rộng khác nhau, có đoạn nhỏ hẹp nhưng phần nhiều là những đoạn có vòm hang cao rộng đẹp như cung điện của thần tiên. Không khí trong hang mát dịu về mùa hè, ấm cúng về mùa đông, càng vào sâu trong hang sẽ bắt gặp hình ảnh của các khối nhũ đá kỳ lạ phát ra ánh sáng lung linh, óng ánh nhiều sắc màu với muôn ngàn các loại dáng hình. Những nhũ đá to nhỏ cao thấp lớn bé tạo thành hình những bức tượng của muôn loài. Đó đây là hình những con thiên nga, những con vạc, con cò , những con hươu, nai ,vượn, những con lợn rừng đang ở những tư thế khác nhau. Kia là tượng những nàng tiên, nàng thì đang quay tơ kéo sợi , người đang trải đầu vuốt tóc, rồi kia nữa,  những đám ruộng bậc thang của nàng tiên, những khe suối nhỏ, những dòng thac, những chùa chiền, những tượng phật, những đài sen tháp bút, những cột minh tinh. Tất cả như phủ lên một lớp bột kim cương óng ánh trước ánh đèn với những sắc màu xanh đỏ, chàm tím. Vòm hang cũng trở nên sâu rộng như bầu trời xanh thu nhỏ có hàng triệu triệu những ngôi sao nhỏ ly ti đang nhấp nháy. Dưới vòm trời là toàn cảnh núi non hùng vĩ, diễm lệ của một vùng quê. Cảnh tượng lúc đó vừa huyền ảo vừa có vẻ nguy nga tráng lệ. Động Ngao đẹp như thế giới của thần tiên.
 Tháng 7 năm 2001, một trận lũ quét đã cuốn vào hang một khối lượng lớn cây cối làm tắc nghẽn dòng chảy, nước lũ dâng cao ngập phần lớn hang động, màu bùn đất nâu đỏ phủ lên mọi vật, xóa đi sự trong sáng lung linh vốn có của hang động.
Tuy nhiên, vẻ đẹp thực sự của động Ngao thì không phải nơi nào cũng có được, đây chính là một món quà thiên nhiên vô giá mà tạo hóa ban cho người dân nơi đây. Tất cả những cảnh vật trên từ nhũ và măng đá vôi, không hề có sự can thiệp sắp đặt của con người nhưng chúng hiện lên vô cùng sinh động, quyến rũ.
Đã bao đời nay, mỗi khi đất nước có chiến tranh loạn lạc, có nguy cơ bị giặc ngoại bang đe dọa và cướp phá thì động Ngao còn là một mái nhà lớn, là nơi che chở thật an toàn vững chắc cho cộng đồng dân cư các dân tộc xã Đàm Thủy và các xã lân cận.