Nguyễn Xuân Khoát

Nguyễn Xuân Khoát (1910 - 1994), nhạc sĩ Việt Nam. Quê: Hà Nội. Chủ tịch đầu tiên của Hội nhạc sĩ Việt Nam từ khi thành lập (1957). Một trong những học viên hiếm hoi của Nhạc viện Viễn Đông ở Hà Nội vào những năm 30 thế kỉ 20. Ông chơi viôlông, pianô, côngtơrơbat. Bài hát “Bình minh” (thơ - Thế Lữ) in trên tờ “Ngày nay” (1938) đánh dấu sự ra đời của nền âm nhạc Việt Nam. Những bài hát của ông mang đậm chất liệu âm nhạc dân gian như “Con cò mày đi ăn đêm”, “Thằng Bờm”, “Con Voi”... Nhiều tiểu luận khảo cứu về ca trù, chèo, quan họ ... được đăng tải trên báo chí. Năm 1942, ông tham gia nhóm Xuân thu Nhã tập, và cùng Thế Lữ tổ chức Đoàn kịch Anh Vũ. Ông còn tham gia tổ chức Hội Khuyến nhạc và Quán Nghệ sĩ Hà Nội. Trong Kháng chiến chống Pháp, ông nổi tiếng với những tác phẩm ghi dấu ấn đặc biệt như “Tiếng chuông nhà thờ”, “Uất hận”, “Con voi”, “Hát mừng bộ đội chiến thắng”, rồi tiếp theo đó là: “Ta đã lớn”, “Hò kiến thiết”, “Lúa thu”... Trong Kháng chiến chống Mĩ ông tiếp tục viết “Tay súng sẵn sàng”, “Theo lời Bác gọi” (phỏng thơ Lê Kỳ Vân). Một số tác phẩm lớn như thanh xướng kịch “Vượt sông cái”, hoà tấu dàn nhạc “Ông Gióng”, “Sơn tinh - Thuỷ tinh”, “Tiếng pháo giao thừa”, “Cúc Trúc Tùng Mai” và tác phẩm viết cho pianô “Trống Tràng Thành”. Là một trong những “con chim đầu đàn” của nền âm nhạc mới Việt Nam kiên trì bảo vệ đường lối dân tộc trong âm nhạc từ những ngày đầu cho đến giây phút cuối cùng của cuộc đời. Tên tuổi ông được đánh giá rất cao; ông là một trong năm nhạc sĩ đầu tiên được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I (1996). Được Đảng và Nhà nước truy tặng huân chương Độc lập hạng nhất.

Nguyễn Xuân Khoát (1910–1994) là một nhạc sĩ và là Chủ tịch đầu tiên của Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Ông được coi là Người anh cả, là Cánh chim đầu đàn của nền âm nhạc mới Việt Nam.

Ông sinh ngày 11 tháng 2 năm 1910, quê ở Hà Nội. Nguyễn Xuân Khoát học đại hồ cầm tại Conservatoire de Musique Française d'Extrême-Orient (Viễn Đông Nhạc viện), một nhạc viện do người Pháp lập ra tại Hà Nội từ năm 1930. Ông có thể chơi thành thạo violin, piano và nhất là contrebass.

Sáng tác đầu tay của ông, bài Bình minh (thơ của Thế Lữ) được in trên tờ "Ngày Nay" năm 1938. Năm 1942, ông tham gia nhóm Xuân Thu Nhã Tập và đã phổ nhạc một cách độc đáo bài thơ Màu thời gian của Đoàn Phú Tứ, một thành viên của nhóm. Ông cùng Thế Lữ tổ chức Đoàn kịch Anh Vũ, tham gia biểu diễn trong những ngày đầu sau Cách mạng tháng 8 thành công. Ông là thành viên chính trong ban nhạc của Quán Nghệ Sĩ ở Hà Nội, là thành viên của Hội Khuyến nhạc tổ chức ở Hà Nội lúc bấy giờ. Trong thời kỳ đi kháng chiến, ông có nhiều bài hát nổi tiếng như Tiếng chuông nhà thờ, Uất hận, Con voi (cùng Nguyễn Đình Thi), Hát mừng bộ đội chiến thắng... Hòa bình lập lại tại miền Bắc, ông có các sáng tác đầy hứng khởi như hợp xướng Ta đã lớn, Hò kiến thiết và Lúa thu - một ca khúc thiếu nhi khá độc đáo về đề tài thống nhất đất nước. Ông được bầu làm Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam khóa I và II (1957-1983). Thời kì chiến tranh Việt Nam, ông có Tay súng sẵn sàng, tay lúa vững vàng, Theo lời Bác gọi (phỏng thơ Lê Kỳ Văn)...

Nguyễn Xuân Khoát là người kiên trì bảo vệ và phát huy tính dân tộc trong âm nhạc, các ca khúc của ông mang đậm chất liệu âm nhạc dân gian như Con cò đi ăn đêm, Con voi, Thằng Bờm.. Bên cạnh nhiều khảo cứu, tiểu luận nêu cao giá trị dân tộc, ông còn thực hiện tiêu chí đấy trong thanh xướng kịch Vượt sông cái, Trống Tràng Thành viết cho piano, hoà tấu Ông Gióng, Sơn Tinh Thuỷ Tinh và hoàn toàn cho bộ gõ dân tộc như Tiếng pháo giao thừa, Cúc Trúc Tùng Mai...

Ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về văn học nghệ thuật (1996).
Tác phẩm tiêu biểu

    Bình minh năm 1938 (thơ của Thế Lữ)
    Con cò đi ăn đêm
    Con mèo mà trèo cây cau
    Con voi
    Hồn xuân
    Màu thời gian 1942 (thơ của Đoàn Phú Tứ)
    Tiếng chuông nhà thờ.