Nguyễn Khuyến – Yên Đổ (Ất Mùi 1835-Kỉ Dậu 1909)
Cụ tên thật là Nguyễn Văn Thắng, hiệu Quế Sơn, tự Minh Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 tại quê ngoại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam (quê nội của cụ là làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam).
Thân sinh cụ là Nguyễn Tông Khởi (1796-1853), thường gọi là Cụ Mền Khởi, đỗ ba khoá tú tài và làm nghề dạy học. Thân mẫu cụ là Trần Thị Thoan (1799-1874), con cụ Trần Công Trạc, từng đỗ sinh đồ (Tú-tài) thời Lê Mạt.
Thuở nhỏ, cụ cùng Trần Bích San (người làng Vị Xuyên, đỗ Tam Nguyên 1864-1865) là bạn học ở trường cụ Hoàng Giáp Phạm Văn Nghị. Năm 1864, cụ đỗ đầu Cử Nhân (tức Hương Nguyên) trường Hà Nội. Năm sau cụ trượt thi Hội và thi Đình nên phẫn chí ở lại kinh đô học trường Quốc Tử Giám. Đến năm 1871 cụ mới đỗ Hội Nguyên và Đình Nguyên. Từ đó, cụ thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ.
Năm 1873, cụ được bổ làm Đốc Học rồi thăng Án Sát tỉnh Thanh Hoá. Năm 1877 được thăng Bố Chính tỉnh Quảng Ngãi. Sang năm sau, cụ bị giáng chức và điều về Huế, giữ một chức quan nhỏ với nhiệm vụ toàn tu Quốc Sử Quán.
Cụ cáo quan về ở ẩn tại Yên Đổ vào mùa thu 1884 và qua đời tại đấy ngày 5 tháng 2 năm 1909.
Cụ để lại cho hậu thế các tập thơ văn Quế Sơn Thi tập, Yên Đổ Thi tập, Bách Liêu Thi văn tập, Cẩm Ngữ và nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế và câu đối.
Nguyễn Khuyến tên thật là Nguyễn Thắng, hiệu Quế Sơn, tự Miễu Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835, tại quê ngoại làng Văn Khế, xã Hoàng Xá, huyện Ý Yên, tỉnh Hà Nam Ninh nay là huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Quê nội của ông ở làng Vị Hạ (Và), xã Yên Đổ nay là xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Mất ngày 5 tháng 2 năm 1909 tại Yên Đổ.
Cha Nguyễn Khuyến là Nguyễn Tông Khởi (1796-1853), thường gọi là Mền Khởi, đỗ ba khóa tú tài, dạy học. Mẹ là Trần Thị Thoan (1799-1874), nguyên là con của Trần Công Trạc, từng đỗ tú tài thời Lê Mạc.
Thuở nhỏ, ông cùng Trần Bích San (người làng Vị Xuyên, đỗ Tam Nguyên năm 1864-1865) là bạn học ở trường Hoàng giáp Phạm Văn Nghị. Nguyễn Khuyến nổi tiếng là một người thông minh, hiếu học. Năm 1864, Nguyễn Khuyến đỗ đầu cử nhân (tức Giải nguyên) trường Hà Nội. Năm sau (1865), ông trượt thi Hội nên phẫn chí, ở lại kinh đô học trường Quốc Tử Giám. Đến năm 1871, ông mới đỗ Hội Nguyên và Đình Nguyên (Hoàng giáp). Từ đó, Nguyễn Khuyến thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ.
Năm 1873, ông được bổ làm Đốc Học, rồi thăng Án Sát tại tỉnh Thanh Hóa. Năm 1877, ông thăng Bố Chính tỉnh Quảng Ngãi. Sang năm sau, ông bị giáng chức và điều về Huế, giữ một chức quan nhỏ với nhiệm vụ toản tu Quốc Sử Quán. Nguyễn Khuyến cáo quan về Yên Đổ vào mùa thu năm 1884 và qua đời tại đây.
Nguyễn Khuyến là người có phẩm chất trong sạch, mặc dù ra làm quan nhưng nổi tiếng là thanh liêm, chính trực. Nhiều giai thoại kể về đời sống và sự gắn bó của Nguyễn Khuyến đối với nhân dân. Ông là người có tâm hồn rộng mở, giàu cảm xúc trước cuộc sống và gắn bó với thiên nhiên.
Hoàn cảnh lịch sử
Nguyễn Khuyến ra làm quan giữa lúc nước mất nhà tan, cơ đồ nhà Nguyễn như sụp đổ hoàn toàn nên giấc mơ trị quốc bình thiên hạ của ông không thực hiện được.
Lúc này Nam Kỳ rơi vào tay thực dân Pháp. Năm 1882, quân Pháp bắt đầu đánh ra Hà Nội. Năm 1885, họ tấn công kinh thành Huế. Kinh thành thất thủ, Tôn Thất Thuyết nhân danh vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần Vương, nhân dân hưởng ứng khắp nơi. Nhưng cuối cùng phong trào Cần Vương tan rã.
Có thể nói, sống giữa thời kỳ các phong trào đấu tranh yêu nước bị dập tắt, Nguyễn Khuyến bất lực vì không làm được gì để thay đổi thời cuộc nên ông xin cáo quan về ở ẩn. Từ đó dẫn đến tâm trạng bất mãn, bế tắc của nhà thơ.
Tác phẩm
Các tác phẩm gồm có Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách Liêu thi văn tập, Cẩm Ngữ,"Bạn đến chơi nhà", và 3 bài thơ hay về thu: Thu điếu, Thu ẩm và Thu vịnh cùng nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế, câu đối truyền miệng.
Quế sơn thi tập khoảng 200 bài thơ bằng chữ Hán và 100 bài thơ bằng Chữ Nôm với nhiều thể loại khác nhau . Có bài tác giả viết bằng chữ Hán rồi dịch ra tiếng Việt, hoặc ngược lại, ông viết bằng chữ Việt rồi dịch sang chữ Hán. Cả hai loại đều khó xác định vì nó rất điêu luyện.
Trong bộ phận thơ Nôm, Nguyễn Khuyến vừa là nhà thơ trào phúng vừa là nhà thơ trữ tình, nhuỗm đậm tư tưởng Lão Trang và triết lý Đông Phương. Thơ chữ Hán của ông hầu hết là thơ trữ tình. Có thể nói cả trên hai lĩnh vực, Nguyễn Khuyến đều thành công.
%20%20C%E1%BB%A5%20tên%20th%E1%BA%ADt%20là%20Nguy%E1%BB%85n%20V%C4%83n%20Th%E1%BA%AFng,%20hi%E1%BB%87u%20Qu%E1%BA%BF%20S%C6%A1n,%20t%E1%BB%B1%20Minh%20Chi,%20sinh%20ngày%2015%20tháng%202%20n%C4%83m%201835%20t%E1%BA%A1i%20quê%20ngo%E1%BA%A1i%20làng%20V%C4%83n%20Kh%E1%BA%BF,%20xã%20Hoàng%20Xá,%20huy%E1%BB%87n%20Ý%20Yên,%20t%E1%BB%89nh%20Hà%20Nam%20(quê%20n%E1%BB%99i%20c%E1%BB%A7a%20c%E1%BB%A5%20là%20làng%20Và,%20xã%20Yên%20%C4%90%E1%BB%95,%20huy%E1%BB%87n%20Bình%20L%E1%BB%A5c,%20t%E1%BB%89nh%20Hà%20Nam).%20%20Thân%20sinh%20c%E1%BB%A5%20là%20Nguy%E1%BB%85n%20Tông%20Kh%E1%BB%9Fi%20(1796-1853),%20th%C6%B0%E1%BB%9Dng%20g%E1%BB%8Di%20là%20C%E1%BB%A5%20M%E1%BB%81n%20Kh%E1%BB%9Fi,%20%C4%91%E1%BB%97%20ba%20khoá%20tú%20tài%20và%20làm%20ngh%E1%BB%81%20d%E1%BA%A1y%20h%E1%BB%8Dc.%20Thân%20m%E1%BA%ABu%20c%E1%BB%A5%20là%20Tr%E1%BA%A7n%20Th%E1%BB%8B%20Thoan%20(1799-1874),%20con%20c%E1%BB%A5%20Tr%E1%BA%A7n%20Công%20Tr%E1%BA%A1c,%20t%E1%BB%ABng%20%C4%91%E1%BB%97%20sinh%20%C4%91%E1%BB%93%20(Tú-tài)%20th%E1%BB%9Di%20Lê%20M%E1%BA%A1t.%20%20Thu%E1%BB%9F%20nh%E1%BB%8F,%20c%E1%BB%A5%20cùng%20Tr%E1%BA%A7n%20Bích%20San%20(ng%C6%B0%E1%BB%9Di%20làng%20V%E1%BB%8B%20Xuyên,%20%C4%91%E1%BB%97%20Tam%20Nguyên%201864-1865)%20là%20b%E1%BA%A1n%20h%E1%BB%8Dc%20%E1%BB%9F%20tr%C6%B0%E1%BB%9Dng%20c%E1%BB%A5%20Hoàng%20Giáp%20Ph%E1%BA%A1m%20V%C4%83n%20Ngh%E1%BB%8B.%20N%C4%83m%201864,%20c%E1%BB%A5%20%C4%91%E1%BB%97%20%C4%91%E1%BA%A7u%20C%E1%BB%AD%20Nhân%20(t%E1%BB%A9c%20H%C6%B0%C6%A1ng%20Nguyên)%20tr%C6%B0%E1%BB%9Dng%20Hà%20N%E1%BB%99i.%20N%C4%83m%20sau%20c%E1%BB%A5%20tr%C6%B0%E1%BB%A3t%20thi%20H%E1%BB%99i%20và%20thi%20%C4%90ình%20nên%20ph%E1%BA%ABn%20chí%20%E1%BB%9F%20l%E1%BA%A1i%20kinh%20%C4%91ô%20h%E1%BB%8Dc%20tr%C6%B0%E1%BB%9Dng%20Qu%E1%BB%91c%20T%E1%BB%AD%20Giám.%20%C4%90%E1%BA%BFn%20n%C4%83m%201871%20c%E1%BB%A5%20m%E1%BB%9Bi%20%C4%91%E1%BB%97%20H%E1%BB%99i%20Nguyên%20và%20%C4%90ình%20Nguyên.%20T%E1%BB%AB%20%C4%91ó,%20c%E1%BB%A5%20th%C6%B0%E1%BB%9Dng%20%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c%20g%E1%BB%8Di%20là%20Tam%20Nguyên%20Yên%20%C4%90%E1%BB%95.%20%20N%C4%83m%201873,%20c%E1%BB%A5%20%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c%20b%E1%BB%95%20làm%20%C4%90%E1%BB%91c%20H%E1%BB%8Dc%20r%E1%BB%93i%20th%C4%83ng%20Án%20Sát%20t%E1%BB%89nh%20Thanh%20Hoá.%20N%C4%83m%201877%20%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c%20th%C4%83ng%20B%E1%BB%91%20Chính%20t%E1%BB%89nh%20Qu%E1%BA%A3ng%20Ngãi.%20Sang%20n%C4%83m%20sau,%20c%E1%BB%A5%20b%E1%BB%8B%20giáng%20ch%E1%BB%A9c%20và%20%C4%91i%E1%BB%81u%20v%E1%BB%81%20Hu%E1%BA%BF,%20gi%E1%BB%AF%20m%E1%BB%99t%20ch%E1%BB%A9c%20quan%20nh%E1%BB%8F%20v%E1%BB%9Bi%20nhi%E1%BB%87m%20v%E1%BB%A5%20toàn%20tu%20Qu%E1%BB%91c%20S%E1%BB%AD%20Quán.%20%20C%E1%BB%A5%20cáo%20quan%20v%E1%BB%81%20%E1%BB%9F%20%E1%BA%A9n%20t%E1%BA%A1i%20Yên%20%C4%90%E1%BB%95%20vào%20mùa%20thu%201884%20và%20qua%20%C4%91%E1%BB%9Di%20t%E1%BA%A1i%20%C4%91%E1%BA%A5y%20ngày%205%20tháng%202%20n%C4%83m%201909.%20%20C%E1%BB%A5%20%C4%91%E1%BB%83%20l%E1%BA%A1i%20cho%20h%E1%BA%ADu%20th%E1%BA%BF%20các%20t%E1%BA%ADp%20th%C6%A1%20v%C4%83n%20Qu%E1%BA%BF%20S%C6%A1n%20Thi%20t%E1%BA%ADp,%20Yên%20%C4%90%E1%BB%95%20Thi%20t%E1%BA%ADp,%20Bách%20Liêu%20Thi%20v%C4%83n%20t%E1%BA%ADp,%20C%E1%BA%A9m%20Ng%E1%BB%AF%20và%20nhi%E1%BB%81u%20bài%20ca,%20hát%20%E1%BA%A3%20%C4%91ào,%20v%C4%83n%20t%E1%BA%BF%20và%20câu%20%C4%91%E1%BB%91i.%20',%20'https://ditichlichsuvanhoa.com/upload/danhnhan/Nguyen_Khuyen.jpg',%20800,%20500)){kind=link}